بیماری های ژنتیکی با الگوی توارث

بیماری های ژنتیکی با الگوی توارث وابسته به X مغلوب:
در کنار 44 کروموزوم غیرجنسی در انسان ،دو کروموزوم جنسی نیز وجود دارد که اگر هر دو X باشند، فرد مذکور مونث خواهد بود و چنان چه فرد در مجموعه کروموزومی خود کروموزوم Y داشته باشد جنسیت مذکر است.
صفات وابسطه به X مغلوب معمولا در مردان بروز می کند، چرا که مردان فقط دارای یک کروموزوم X اند و تمامی ژن های آن را بروز می دهند. از این جهت مردان دارای ژن مغلوب بر روی کروموزوم X را دارای الل همی زیگوت می دانند. مردان مبتلا معمولا فرزند زنان ناقل اند. چرا که کروموزوم X خود را از مادر دریافت می کنند. در مقابل زنان ناقل نیز همواره فرزند مردان مبتلا به بیماری اند. به واسطه همین ویژگی الگوی انتقال این شجره نامه ها را الگوی حرکت شوالیه ای یا مورب نیز می نامند. در این الگوی وراثتی اگر مردی بیمار با زنی سالم ازدواج کند، تمامی فرزندان پسر وی کاملا سالم و تمامی فرزندان دختر ناقل خواهند بود .

نکته جالب آن جاست که بعضی از بیماری های وابسته به X مغلوب نظیر دستیروفی عضلانی دوشن امکان بقاء تا سن تولید مثل را به فرد نمی دهند .در نتیجه این بیماری ها تنها به دو صورت امکان انتقال دارند. نخست آن که زنی ناقل این ژن را به فرزند پسر خود انتقال دهد و دیگری آن که جهش جدید باعث به وجود آمدن آن شود. همان طور که پیش تر اشاره شد زنان دارای دو کروموزوم X در ژنوتیپ خود هستند. آن چه که در اینجا اهمیت دارد آن است که در ابتدای تشکیل رویان مونث حوادث به گونه ای پیش می روند که در نیمی از مجموعه سلولی یکی از دو کروموزوم X غیر فعال می شود و در نیمی دیگر کروموزوم X دیگری دچار غیر فعالی می شود .
این فرایند کاملا طبیعی و تصادفی است، اما در برخی شرایط از حالت تصادفی خارج شده و سبب می شود تا اکثر سلول های یک زن هتروزیگوت ناقل دارای کروموزوم X فعالی باشند که دارای الل مغلوب بیماری است. در چنین شرایطی اگرچه فرد بیمار نیست اما می تواند در بعضی از سلول های خود علائم بیماری را نشان دهد. یکی از روشن ترین مثال ها بیماری آلبینیسم (زالی) وابسته به X است. مردان مبتلا به این بیماری عنبیه و قاعده چشم فاقد رنگدانه دارند. اما زنان هتروزیگوت نیز در طی معاینه حالتی از موزائیک را نشان می دهند، به این معنا که برخی سلول ها فاقد رنگ دانه اند و برخی دیگر کاملا سالم اند. انواع دیگری از این پدیده در بیماری هموفیلی A و دستیروفی عضلانی دوشن مشاهده شده است.
یکی از ویژگی های اساسی بیماری های وابسته به X مغلوب آن است که بیماری ها در زنان نادر اند، چرا که تنها در حالت هموزیگوتی بروز می یابند. با این حال زنانی که به دنبال یک ناهنجاری کروموزومی دچار بیماری هایی نظیر سندرم ترنر شده اند می توانند بیماری وابسته به X مغلوب را بروز دهند. در سندرم ترنر فرد مونث به جای داشتن دو کروموزوم X، دارای یک کروموزوم است. یعنی فرد بیمار به جای 46 کروموزوم، دارای 45 کروموزوم شامل 44 کروموزوم غیر جنسی و یک کروموزوم جنسی می باشد. این پدیده به علت اشتباهات متعدد در حین فرایند لقاح دو سلول جنسی و تشکیل یک سلول تخم روی می دهد. در تشخیص بیماری های وابسته به X مغلوب از طریق شجره نامه دانستن سه نکته می تواند راهگشا باشد. نخست آن که معمولا تمام افراد مبتلا مرد اند چرا که تنها یک کروموزوم X دارند. نکته دوم آن که انتقال بیماری از طریق زنان به ظاهر سالم روی می دهد. و در نهایت این که مردان امکان انتقال بیماری به فرزندان مذکور خود را ندارند چرا که کروموزوم Y از مردان به پسرانسان منتقل می شود و نه کروموزوم X که مبتلا به ژن بیماری است.